viernes, 19 de noviembre de 2010

IX MEMORIAL FILGUEIRA VALVERDE (II)



O pasado 28/10/2010 ás 20:00 h., no Salón de Actos do VI Edificio do Museo de Pontevedra e dentro das actividades do Memorial Filgueira, correspondente ao 2010, dictou unha conferencia o Dr. Ramón MARIÑO PAZ, profesor da USC, que levaba por título:

A LINGUA GALEGA NAS VÉSPERAS DO SOLPOR MEDIEVAL.

Comeza o acto cunhas palabras do Director do Museo, Dr. VALLE PÉREZ, que comenta que as verbas que se descubriron na restauración do retablo de Santa María de Belvís estaban en galego, en galego medieval. E continúa explicando que o Dr. Mariño é un dos mellores especialistas no galego medieval. É un filológo da lingua galega con autoridade máis que probada en textos baixo-medievais na nosa lingua.

O profesor MARIÑO PAZ principia a súa intervención indicando as etapas nas que podemos subdividir a Historia da lingua galega, que son as seguintes:

1.- Emerxencia (séculos IX-XV). No século XV a lingua galega comeza a súa perda de prestixio, no que podemos denominar o solpor medieval. Fálase da "rudeza do galego" en relación coa lingua imperante na corte.

2.- Dialectalización (ss. XVI-XVIII). "Simple dialecto ou variedade vulgar do castelán". Sitúase o idioma galego nun status inferior, meramente coloquial

3.- Reemerxencia (ss. XIX-XXI). Urbanización de Galicia, mellor escolarización, autonomía.

O retablo de Santa María de Belvís data de finais do século XIV, os textos galegos nel aparecidos reflectían un acto normal para un artista. Posteriormente, ditos textos ocúltanse por considerarse que pertencían a unha lingua vulgar que desmerecían a obra de arte.

No Concilio de Tours datado en 813, recomendábase que as homilías deberan ser pronunciadas na lingua rústica románica, xa que o latín xa non era a lingua única e derivara noutras que xa non se identificaban coa lingua imperial romana: "in rusticam Romanan linguam, aut in Theostiscam, quo facilius cuncti possint intelligere quae dicuntur".

A conciencia de que a lingua que falaba o pobo (as linguas romances) xa non eran latín, aínda que procederan do latín. (LIBER FIDEI - Braga, 1136).

Nunha segunda fase, coménzase a distinguir as distintas linguas romances (galego, castelán, francés, occitano). Para logo pasar á percepción do romance como unidade.

Clemente Sánchez, na súa obra: SERMONES CONTRA JUDÍOS Y MOROS (1435), no sentido da percepción do romance como unidade, recoñece estas linguas: "hebraico, arábigo, latín, romance".

Na GRAMÁTICA DE LA LENGUA VULGAR DE ESPAÑA (1559, I), recoñécense o "vazquense", catalán e aparece como lengua vulgar de España a "lengua portuguesa".

Rafael Bluteau no seu VOCABULARIO PORTUGUEZ E LATINO (1712-1728), repróchase por ter feito tanto esforzo no seu diccionario en algo que non é máis que a "corrupçam do castellano".

Jofre de Foixá, en REGLES DE TROBAR (1291)menciona xa o galego como lingua independiente para trobar poesía.

No traslado dos restos de D. Alonso de Acevedo y Zúñiga Monterrei (1572) podemos atopar o recoñecemento do galego como diferente do portugués. A lingua oral na Galicia baixomedieval é a lingua galega.

Na época medieval a maioría dos galegos tiñan competencia pasiva (entender) en dúas linguas galego/castelán e competencia activa en galego. Bilingüismo pasivo / monolingüismo activo.

D. Juan Manuel na súa publicación, LIBRO DE LOS ESTADOS (1330), recolle que o Arcebispo de Santiago, Rodrigo de Padrón falaba galego na súa entrevista co infante don Xoán, quen falaba castelán; mais, ámbolos dous comunicábanse amigablemente.

A día de hoxe, o primeiro texto en galego coñecido é unha acta notarial do 25/08/1231 do Mosteiro de Melón (Ourense).

A partires da segunda metade do século XV comeza o declive do galego que se consolida nas primeiras décadas do século XVI.

Na documentación de Santa María de Belvís de 1291 a 1401, dun total de 69 documentos, hai:

- 4 en latín

- 5 en castelán (trátase de privilexios reais)

- 58 en galego

Usos literarios:

- Poético: cantigas (finais século XII)

- Prosa: Historia Compostelana / Liber Santi Jacobi en latín. O mecenas era Xelmírez. O cultivo literario en galego precisa do mecenazgo.

Micer Gonzalo de Santa María na súa publicación: LAS VIDAS DE LOS SANTOS RELIGIOSOS (ca. 1486-1491) inclúe o galego entre as "lenguas groseras y ásperas" e outras distintas á lingua castelá. A lingua da corte é o castelán e disminúe pois o mecenazgo da lingua galega.

A utilización do galego no retablo de Santa María de Belvís nos textos explicativos que nel aparecen non debe extrañarnos xa que nunha obra feita no século XIV era algo normal. Eran uns dos usos lingüísticos na epigrafía medieval galega, para completar e complementar a obra artística. A inscrición máis antiga en idioma galego é a conservada nunha tumba de Santa María de Noia, pertencente ao século XIII.

O uso do romance galego na epigrafía é un pouco más tardía que nos escritos en pergamiño. O retablo protagonista deste memorial é de finais do s. XIV.

Outra inscrición en galego topámola no sepulcro de Fernán Pérez de Andrade, o Bo, que data do 1397 e situada na vila de Betanzos.

No primeiro cuarto do século XVI vai desaparecendo o galego da epigrafía e dos textos en papel. Se ben se atopa en 1522, unha inscrición tardía en Portomarín.

No estudo do Retablo de Belvís, no rexistro 1 atopamos a verba. VENCENON

- Esta forma verbal non aparece nin no portugués medieval nin no moderno.

- Pero, si está documentada no galego medieval e no galego moderno.

- Variante coloquial que chega a acceder a o texto epigráfico aínda que non en papel.

- Na elaboración do retablo participaban varias persoas. Esta variante verbal confirma ao autor como galego.

No rexistro 2 aparece o uso de -LES en vez de -LE, usual no galego do Sur da provincia da Coruña no século XIV: TRAGANLES é outra verba que proba a galeguidade das inscricións xa que en portugués en escritos desas datas aparecía a partícula:
- LHES.

O uso do galego neste retablo de finais do s. XIV era esperable nesa época, era o habitual. Estaría próximo o solpor da lingua galega.

O nacemento das linguas romances vén do latín coloquial, vulgar. Pasando por un protorromance ata chegar a un romance sentido como unidade e moi ben diferenciado do latín orixinal. Os factores diferenciadores xurden polo sustratos lingüísticos (contactos entre persoas que falan linguas distintas), tamén por causas sociolingüísticas e políticas.

O núcleo orixinario do galego-portugués é o que podemos denominar GALLAECIA MAGNA, que comprendía Galicia, a zona astur-leonesa e Portugal ata o Douro.
O latín galaico tivo a súa expansión cara o Sur portugués.

As Xustas Literarias medievais supuxeron a consolidación da lingua galega. O factor decisivo foi a lírica medieval para consolidar a diferenciación do galego e a súa percepción como unha das linguas poéticas. Importancia dos reixes de Castela, Alfonso IX, Fernando III e Alfonso X; máis o rei de Portugal, Don Dinís.

Galicia expándese cara o Sur. Toponimia común, léxico agrícola son os indicadores da vella unidade lingüística no noroeste peninsular, que nos fai lembrar a vella GALLAECIA romana.

1 comentario:

Roi Fernán dijo...

AFONSO ix OU MELLOR DITO AFONSO VIII ERA REI DE GALIZA E LEON NON DE CASTELA