COÑECER GALICIA PARA SABOREALA

Por cantos máis sentidos entre unha cousa mellor queda gravada. Galicia podemos percibila con tódolos sentidos, temos unha luz especial, luz e sombras de Galicia, sol, brétemas… Temos uns sons inconfundibles: o mar batendo nas rochas da accidentada costa de Fisterra, o bruar do vento na serra do Courel, o canto do cuco na primavera, o ulular da curuxa na fraga, o balbordo animal dunha aldea, a gaitiña galega, o baril aturuxo… Podemos sentir Galicia na nosa pel, a néboa refrescando a nosa faciana, o vento mareiro batendo no rostro, a auga do mar da Lanzada cubrindo o noso corpo, a herba do prado facéndonos cóxegas nos pes. Galicia ten os seus arrecendos, ulimos un pobo mariñeiro, Carril en marea baixa ollando cara Cortegada, tamén unha aldea do interior ten o seu ulido característico, o incienso do botafumeiro na catedral de Santiago de Compostela. Podemos sentir Galicia de moitas maneiras, como se estremece o corpo enteiro cando escoitamos o himno galego, a Alborada de Veiga, a Negra Sombra de Rosalía… Toda unha sinestesia para amar Galicia.
Pero ímonos referir a un xeito especial de coñecer Galicia por medio da súa gastronomía. Filgueira Valverde, a súa familia, especialmente a súa filla Araceli son uns grandes coñecedores da cociña de Galicia, dos sabores de Galicia. Coñecida é a estreita relación de Álvaro Cunqueiro coa familia Filgueira, Cunqueiro era un gran amante da nosa cociña, sabía disfrutar da boa mesa, a pesares da súa diabete. Tomou parte con Araceli Filgueira Iglesias, nun gran libro de cociña:

COCINA GALLEGA, León, Everest, 2004

Publicación de grande suceso, da que se suceden as edicións ininterrompidamente. D. Xosé era tamén un gran degustador dos productos da cociña galega.

En Galicia temos boas carnes, bo peixe, magnífico marisco, excelentes viños, inmellorables froitas e hortalizas. Contamos ademais con grandes restauradores. Aínda que como en todo, había que animar a valorar máis a nosa cociña, coidar ou mellor mimar a nosa hostelería, darlle valor engadido aos nosos productos e espallar axeitadamente a nosa cociña.

Cos sabores tamén coñecemos Galicia, uns pementos de Padrón recentemente fritos, unha tapa de polbo no San Simón de Baión, acompañado con pan de Cea e cun bo tinto de Barrantes, un bo peixe ou un bo marisco regados cun excelente albariño das terras do Salnés.

Para ires finalizando este percorrido polos sabores de Galicia, indicar que comparto con Cunqueiro a idea de que se lle debía facer un monumento ao porco galego, ben cebado coas landras dunha nosa carballeira, con fariñas e verduras da terra. O porco é moi saboroso e del cómese todo, dende o rabo ate os fuciños, pasando polo fígado, a lingua, as orellas… Que ben sabe o porco! Un bo lacón e os chourizos nun cocido con navizas, a quen non se lle fai a boca auga? Con canta fame acabou o porco! Tiña moita razón o sabio Cunqueiro.

Aínda recordo, cando eu era neno, as enchentas que se daba D. Álvaro na casa de Ventura (popularmente coñecida como o Cabaret) na sinestésica vila de Caldas de Reis, alí axuntábase cos Endovélicos, entre os que se atopaban, entre outros, Máximo Sar, D. Carlos García Bayón. Aquelas empanadas, entre elas a de lamprea, que facía Graciliana, a muller do popular Ventura na vila termal, alí xuntábanse en pantagruélicos xantares grandes persoeiros de Galicia.
Cunqueiro aloxábase, algúns veráns, no Hotel-Balneario Dávila de Caldas de Reis, alí nun ambiente de fogar saboreaba a magnífica repostería, que estaba a cargo da inesquecible Dna. Balbina, viúva de Legerén. E mentres redacto estas sensitivas páxinas, aínda semella que estou ulindo as sulfurosas augas termais do Balneario Dávila e gustando un rico melindre da cociña do Hotel do mesmo nome…

Hai unha Galicia que se come, a Galicia dos mil gorentosos sabores, semella que aínda estou a escoitar a D. Xosé Filgueira Valverde falar da cociña galega e mentres se me vai facendo a boca auga; que ben sabe Galicia!

LIGAZÓNS DE INTERESE:

- Centro Superior de Hostelería de Galicia:
http://www.cshg.es/

- Escola Taller de Hostelería de O Grove: 986 / 73 84 82 – eohostalariadosalnes@hotmail.com

LETRAS GALEGAS-2010, DEDICADAS A FILGUEIRA VALVERDE

De xeito sintético, imos expoñe-las razóns polas que Xosé Fernando Filgueira Valverde é merecente de que se lle dedique canto antes o DÍA DAS LETRAS GALEGAS.

Xa van cumplirse, no próximo setembro, os trece anos do pasamento do ilustre pontevedrés, quen tanto laborou pola nosa cultura.
Foi a “alma mater”, entre outras, das seguintes importantes institucións:

Seminario de Estudos Galegos (1923-1936)
Museo de Pontevedra (1940-1986)
Instituto de Pontevedra (1940-1976)
Consello da Cultura Galega (1990-1996)

O seu traballo intelectual non deixa de asombrarnos:

· Escribiu máis de 300 libros
· Pronunciou máis de 1.500 conferencias
· Participou e promocionou multitude de actos e acontecementos culturais
· Tomou parte en numerosos programas de radio e televisión
· Foi articulista asiduo en xornais e revistas desde 1923 ata o ano do seu falecemento (1996)

A súa obra literaria, aínda que pouco numerosa se a comparamos co seu traballo erudito e investigador, é dunha grande calidade, onde amosa o seu gran dominio da lingua galega, chea de matices e cun léxico moi rico. Coñecía a fondo cada expresión, cada acepción. A esto axudaba que D. Xosé era un gran latinista e etimoloxista.
Na súa obra ensaística, recollida en grande parte nos nove Adrais publicados, non deixa de lembrar e facer constancia de persoeiros, ditos e feitos da nosa cultura e da nosa historia.
Foi un extraordinario medievalista, deixounos estudos e inmellorables traballos sobre as cantigas medievais, especialmente sobre as Cantigas de Santa María de Alfonso X o Sabio.
Outras das súas queridas especialidades foron o vate lusista, Camoens e o gran ilustrado galego, Frei Martín Sarmiento.
A súa curiosidade sobre Galicia e sobre todo o galego enchéronno de amor pola Nosa Terra, a súa lingua e a súa cultura.
Dificilmente atoparemos un polígrafo humanista cunha obra tan considerable en cantidade e calidade; por todo elo, D. Xosé é merecente de ser homenaxeado como un autor e persoeiro galego que entregou todo o seu saber ao servizo da súa Galicia amada.

PARA SABER MÁIS:

· FORTES ALÉN, Mª Jesús (coord.) et alt.: O DR. FILGUEIRA VALVERDE NOS SEUS NOVENTA ANOS (1906-1996). TRABALLOS. ELOXIOS. Pontevedra, Caixa de Aforros de Pontevedra, 1996.



· FUENTES ALENDE, José: BIBLIOGRAFÍA. CURSOS, CONFERENCIAS Y CURRICULUM DE JOSÉ FILGUEIRA VALVERDE (HOMENAJE DE SUS DISCÍPULOS). Vigo, 1976.


· http://www.museo.depo.es/

A MASONERÍA EN PONTEVEDRA

(Na imaxe, un emblemático edificio pontevedrés, seica que a fachada foi deseñada coa estética dun templo masónico)

En Pontevedra o fenómeno da masonería tivo certa importancia segundo nos chegou a comentar o Dr. D. Antón Fraguas Fraguas, tan recordado e querido. Tamén nos indicou que a familia Filgueira, polos seus principios relixiosos e pola súa ideoloxía estaba apartada do tema. D. Xosé Mª Filgueira Martínez e o seu fillo, D. Xosé Fernando Filgueira Valverde, estiveron desvinculados totalmente desta cuestión. Non así a familia Pintos. Non debemos esquecer que familiares de Luis Pintos Fonseca, gran amigo e condiscípulo de Filgueira Valverde, si estiveron relacionados coa masonería e con afeccións por temas de tipo esotérico e orientalista.
Sobre o asunto da represesión da masonería en Pontevedra por mor do estalido da Guerra Civil de 1936 e a conseguinte dictadura é interesante consultar o seguinte blog:

http://www.anosdomedo.blogspot.com/

Máis adiante faremos algunhas referencias a esta bitácora.

Non debemos esquecer que Hitler estaba, entre outros moitos aspectos, obsesionado co tema da masonería, ao igual que o seu protexido español, o xeneral dictador, Francisco Franco, do que se di que tiña á reproducción dunha sala masónica na súa residencia oficial do pazo do Pardo en Madrid. A súa inquina persoal cara a masonería tamén pode estar sustentada por ter sido rexeitada a súa solicitude de admisión nunha loxa masónica, sobre esto ten escrito o historiador Ricardo de la Cierva.

Houbo, pois, reunións masónicas en Pontevedra. Logo falaremos un pouco máis do tema.
Ben sabido é, que masón e masonería proveñen da palabra francesa, “maçon”, que significa albanel. A masonería consiste en sociedades secretas que teñen a súa orixe remota nas asociacións gremiais procedentes da Idade Media e do Renacemento que servían de axuda e protección aos seus asociados, mestres, oficiais e aprendices que participaban nas grandes contruccións como catedrais, castelos, variadas obras tanto civís como eclesiásticas. Moitos símbolos lapidarios que atopamos nos muros, nas columnas e pilastras de catedrais e castelos, ademais de indicar moitos códigos e claves secretas, algúns deles servían para sinalar que o constructor ou artesán era masón. Tomando como referencia as asociacións gremiais, a masonería como asociación internacional semisecreta de carácter mutualista e filantrópica xurde e se expande no século XVIII.

En Pontevedra, debido a actividade da masonería, desencadeouse unha feroz represión, como consecuencia dos denominados acontecementos do 18 de xullo de 1936 e días posteriores, que viña a aplacar o exercicio das liberdades por parte dos cidadáns, o fascismo mostraba a súa verdadeira face de crueldade e de arbitrariedade, a ansia de asaltar o poder xustificaba toda sorte de barbarie. Ter sido masón non era unha grande cousa, no era a mellor tarxeta de visita para os golpistas que pretendían ser os novos amos políticos do país e tristemente para todos, conseguíronno. Esto significaba unha implacable persecución política, eso si, facendo acepción de persoas, segundo estivese relacionada e cales foran as súas simpatías políticas.
“A condición de político conservador e afervoado defensor, nos primeiros momentos, do golpe militar” non lle serviron a Isidoro Millán Mariño para “evitar o encausamento como masón, aínda que, seguramente, influíu na entidade da pena imposta”, tal como se reflicte na bitácora da que fixemos referencia antes.
En Pontevedra fálase da loxa de O Burgo e da loxa chamada Helenes nº 7. Sabemos que o franquismo creou o “Tribunal Especial para la Represión de la Masonería y el Comunismo”, que parece que constituían os demos do novo réxime fascista. Outro represaliado do que se fala no mencionado blog era o mestre de San Salvador de Poio (pobres mestres!), Manuel Guillán Abalo, afiliado ao partido galeguista e segundo a Dirección Xeral de Seguridade pertenceu á loxa Helenes de Pontevedra, onde se identificaba co símbolo F. Galán e co grao 3º dentro da orde masónica. Desgraciadamente, foi paseado na Ponte do Regueiro (A Estrada).

Datos policiais indican que en 1929 existía en Pontevedra “un grupo masónico formado por Amancio Caamaño Cimadevila, José Echevarría Novoa, Avelino Silva, Joaquín Maquieira, un comandante de carabineiros apelidado Cueto, Isidoro Millán, Andrés Corbal, Arturo Rey e Joaquín Poza Juncal. Tamén indicaba que Andrés Corbal e Isidoro Millán formaban parte do grupo só con fins políticos e finalmente abandonaran a organización. Outro dos participantes era Basilio Pintos Fonseca”.

Na bitácora xa indicada, recoméndase para ter información sobre a Masonería en Pontevedra a seguinte publicación:
A FAMILIA POZA: UN EXEMPLO DE REPUBLICANISMO E “LIBREPENSAMENTO” EN PONTEVEDRA, artigo publicado no nº 27 do Anuario Brigantino e que ten como autor a Carlos Pereira Martínez.

Pontevedra, antes da guerra do 36, tiña unha riqueza societaria e un movemento cultural e político moi variado e plural, logo viría un longo período de tebras, onde se decapitaron todas esas iniciativas e se coartou a liberdade dos cidadáns; foi a “longa noite de pedra”, como dicía o poeta Celso Emilio Ferreiro, quen pasou unha tempada residindo na cidade do Teucro.

XOSÉS

(Na imaxe vemos a tres xeracións de Xosés da familia Filgueira)


Xosé é un nome de uso común en Galicia e en España, é un nome de orixe hebreo: “Yosefyah”, de uso moi frecuente en Israel, significa “engade Iahvé” ou “el engadirá”. Así se chamaba o personaxe do Antigo Testamento, undécimo fillo de Xacobe e de Raquel, quen chegaría ser primeiro ministro de Exipto, segundo contan as Escrituras. Durante o éxodo a momia de Xosé acompañou ao seu pobo e foi enterrada en Sinquem. Tamén recibe este nome Xosé o esposo da Virxe María e pai adoptivo de Xesús de Nazaret. San Xosé é un santo moi popular e é o Patrono da Igrexa Universal.
Este nome xunto con Manuel, ten unha alta frecuencia de uso en Galicia e na Península Ibérica polo xeral, pode aparecer na forma simple ou en acepcións compostas. Variantes súas son: Pepe, Pepito, Pepa, Pepita, Chema.
Xosé noutros idiomas:

CASTELÁN: José.
CATALÁN: Josep. Var.: Pep.
ITALIANO: Giuseppe. Var.: Pepe, Beppe, Geppe
FRANCÉS E INGLÉS: Joseph. Var.: Joey, Joe, Josip.

Na familia Filgueira, ademais de D. Xosé Fernando Filgueira Valverde, levan dito nome como primeiro da forma composta, o seu pai, lembrado médico de Pontevedra, D. Xosé María Filgueira Martínez, e o fillo de Filgueira, o tamén recoñecido médico, D. Xosé Fernando Filgueira Iglesias, quen é ademais un contertulio habitual de Radio Pontevedra da Cadea Ser.

Este día de S. Xosé era un día de reunión e celebración na familia Filgueira. Serva este artigo como recoñecemento desta famosa saga de Xosés e como felicitación pública ao fillo de Filgueira, ao Dr. D. Xosé Fernando Filgueira Iglesias, quen tanto nos ten aportado sobre a figura do seu pai e da súa ilustre familia.

OS NENOS

(Na imaxe unha páxina do Álbum “Nós” de Castelao, Filgueira foi un dos pontevedreses que axudaron a costear a magnífica primeira edición desta obra)

Filgueira Valverde, ademais de manifestar as súas ledas lembranzas da súa nenez, manifestou sempre un grande respecto por esta etapa da evolución humana e traballou por conseguir que moitas persoas tiveran unha mellor infancia. O seu labor a fronte do Tribunal Tutelar de Menores foi premiado coa concesión da Cruz de San Raimundo de Peñafort.
Tamén nas súas primeiras obras literarias fai alusión á nenez, unha titulándose, OS NENOS, e a outra constitúe a primeira farsa teatral en galego, dirixida e protagonizada por nenos e da que xa temos falado noutra entrada, AGROMAR.
Ofrecemos un fragmento da primeira obra e que foi recollida en QUINTANA VIVA e que leva por título O BEN:

“Cando tiven dez anos a miña nai deixoume baixar a xogar ao adro da igrexa. Miña nai ficaba no sobrado ollando se me facía mal e chamábame se ía moi lonxe. Mais eu xamais fuxín moito, porque non sabía xogar ren, e ollaba soamente o que facían os outros. Iso gustáballes, pois cando xogaba, tiñan que perder para que gañase o neno do pazo e a cousa non tiña divertimento. En troques, para que fixera algo, facíanme xuíz das liortas que decote tiñan e dábanme a gardar as formas.
Alí xogaban Xunquiño de Lousame e Manuel o fillo de don Pedro. Xunquiño era moi cativeiro, un larafouciñas, pobre, moi bo. Manuel, un foupeiro de moito trasacordo, fillo de home ricaz, era ruín como o diaño. Xunquiño perdía case sempre, e Manuel gañaba, gañaba…
Manuel non sabía as formas que tiña. Xunquiño, ¡meu pobre!, sabía ben que só lle quedaban tres. Eu tiña na man dereita as de Manuel e na esquerda as de Xunquiño. Cando gañaba Manuel non lle quitaba ningunha a Xunquiño, cando gañaba Xunquiño, quitáballe dúas a Manuel.
Así foron as primeiras boas obras que eu fixen”. (XFV).

Compre que nos acheguemos a coñecer a inmensa obra de D. Xosé, tamén a literaria dos primeiros tempos, chea de tenrura, de simple beleza. Era don Xosé un mestre da lingua.

COLÓN GALEGO

(Nas imaxes, Colón, recibido polos Reis Católicos en Barcelona, despois da súa primeira viaxe. Fragmento da transcrición da carta en que Colón da noticia da súa fazaña. Reproducción da copia orixinal das Capitulacións de Santa Fe. As dúas últimas son recollidas nos traballos que se citan de Filgueira Valverde)

Sobre o personaxe, Cristovo Colón, hai todo un halo de misterio e de controversias, algunhas verdadeiras elucubracións que se achegan ao esotérico e ao tenebroso. Segue sen haber confirmación fidedigna do lugar do seu nacemento, son bastantes as cidades que se disputan a orixe do Almirante, algúns manteñen que era veciño de Poio, esto desexarían que se confirmara, sen dúbida, o noso benquerido e lembrado D. Xosé e o noso bo amigo, o historiador autodidacta e popular, Xosé Lois Vila Fariña, quen lle adicou unha peza teatral ao tema, titulada O TOLO DE PORTOSANTO, coa que tenta reivindicar a nacionalidade española do ilustre mariño e confirmar as teses de don Celso García de la Riega, quen foi tan mal tratado no seu momento e de xeito equivocado polo mundo académico.
Tense escoitado nun famoso programa de radio dedicado ao lado máis escuro e estraño das cousas, que Colón cando emprende a aventura da Descuberta xa sabía da existencia de terras e persoas á outra beira do Atlántico. Noticia que lle fora dada por curiosos náufragos amerindios, que foran recollidos en Portugal cando el estaba por aquela fraterna terra.
Pero, aínda teño lido, que mesmo en vez de ser un home, Colón ben poidera ser unha muller! Cousas veredes! A identidade de Colón está ben enmarañada. Existen tamén versións de se quizais fora o nobre galego Pedro Madruga. Os cataláns anda coas probas do ADN, como podemos comprobar o tema da para moito.
Era e é un tema grato para os dous amigos que teño citado, tanto é así que a primeira entrega da serie PONTEVEDRESES UNIVERSALES, correspondente ao ano 1956, Filgueira titulouna: CARTA DE CRISTOBAL COLÓN ANUNCIANDO EL DESCUBRIMIENTO. Resulta ademais moi significativo que cada entrega desta importante serie histórica aparecía en conmemoración da Descuberta de América, puntualmente, cada 12 de outubro, no que se denominaba Día da Hispanidade.
A segunda entrega da serie titulábase: CAPITULACIONES DE SANTA FE, a importancia de Colón e a súa xesta para D. Xosé queda ben demostrada.
Filgueira mantén a tese de que a nao capitana, chamada primeiramente LA GALLEGA e que despois pasará a denominarse SANTA MARÍA, fora construída no arrabalde mariñeiro pontevedrés da Moureira, feudo do famoso e influínte gremio dos Mareantes de Pontevedra. Pero a vinculación de Galicia e de Pontevedra coa Descuberta vai máis alá, ao ser Baiona a Real o primeiro lugar que tivo noticias de tan transcedental acontecemento histórico universal, xa que alí arribou para ser reparada a carabela Pinta, capitaneada por Martín Alonso Pinzón o 1º de marzo de 1493. E xa temos falado nunha entrada anterior do baldaquino de finais do XV ou principios do XVI, conservado na igrexa románica de Santa María de Caldas de Reis, do que D. Xosé mantiña a tese de que poidera ser a primeira representación en granito da Descuberta.
D. Xosé coa súa mentalidade científica e humanista inclinada a formular novas e fundamentadas teses sobre temas vellos e a descubrir camiños novos para as pescudas históricas, gozaba coa presencia de persoas inquedas, activas, ilusionadas, que desexaban estimular a súa curiosidade investigando, abrindo novos vieiros; aínda que fosen persoas humildes, dende o punto de vista académico, pero que lle botaban paixón e rigor ao que facían. Esas persoas sempre eran ben acollidas por el no seu despacho do Museo, tal como lle aconteceu, entre outros moitos, a meu amigo Xosé Lois Vila Fariña, que espero me perdoe esta miña intromisión nun tema por el moi querido e traballado. Esto tan só ten un valor divulgativo e de homenaxe a Filgueira e a Vila Fariña, Cronista Oficial de Vilanova de Arousa.
E recollendo a sabedoría popular, o misterio que arrodea a un personaxe histórico tan importante, lévanos a comentar, non sen certa ironía: “Que foi primeiro, o ovo ou Colón?”.

PARA SABER MÁIS:

RODRÍGUEZ-SOLANO PASTRANA, Emilia: “CRISTÓBAL COLÓN” en Gran Enciclopedia Gallega, tomo 8. Vitoria, Silverio Cañada, 1974, pp. 33-36.

XFV: CARTA DE CRISTÓBAL COLÓN ANUNCIANDO EL DESCUBRIMIENTO. Pontevedreses Universales I, Pontevedra, 1956.

____: CAPITULACIONES DE SANTA FE. Pontevedreses Universales II, Pontevedra, 1957.

VILA FARIÑA, Xosé Lois: “O TOLO DE PORTOSANTO” en THEATRALIA. Vigo, Cardeñoso, 2008, pp.8-43.


BLOG RECOMENDADO:

http://www.ascronicasdeulisis.blogspot.com/

A CAMELIA

Filgueira foi un dos promotores da creación fai máis de corenta e cinco anos do concurso exposición internacional da camelia, organizado, de xeito itinerante, polas tres capitais das Rías Baixas: Vilagarcía de Arousa, Pontevedra e Vigo, que altenativa e sucesivamente cada ano celebran esa xa famosa exaltación da fermosa flor que nos chegou de Oriente e que tan ben se aclimatou entre nós.
Un bo amigo de Filgueira e do Museo, Antonio Odriozola, que sempre levaba prendida na súa lapela unha flor, as máis das veces, unha camelia, era un gran sabedor de todo o relacionado con ela, como tamén dominaba outros moitos temas, entre eles, os seus saberes bibliográficos e musicolóxicos.
Pois Filgueira e Odriozola, entre outros, animaron aqueles primeiros concursos exposición da camelia e fixeron todo o posible para que se consolidara esta festa sobre unha flor, que é hoxe a raíña das Rías Baixas.
Filgueira, en artigos dos seus Adrais, refírese ás flores e aos fermosos xardíns de tantos pazos de Galicia, destacando, neste aspecto, dous moi próximos a nós, os de Rubiáns e A Golpelleira, templos da Botánica e pazos das camelias e tantos xardíns públicos e rúas que se adornan con estas flores que viñeron de lonxe.
Recollemos unhas verbas de Filgueira Valverde sobre as flores que nomeou Linneo homenaxeando ao xesuita moravo P. Kamell, que viñeron de Luzón ata Galicia alá polo ano 1733, dicía D. Xosé:

“Este cumprido xardín botánico que son as Rías, este paraíso dos naturalistas que é un don de Deus –lede a Sarmiento, a Merino, a Areses, a Luis Iglesias- revela o lecer señorial polas plantas exóticas, os raros froitos, as belidas flores… Porque aquí tense cultivado, dende hai moitas séculos –lembrade as palmas de Herbón- a capacidade estética para gozar da beleza dunha árbore ou do efímero engado dunha flor.
A camelia é cifra e símbolo do espírito da nosa vizosa beiramar.
Festa da Camelia, 1965” (1)

E referíndose a Antonio Odriozola, gran amante das camelias, dos libros e da Música, comentaba Filgueira:
“Unha flor na lapela. Tanto tiña que premiada nun concurso ou ventureira, collida nun valado. Era a súa insignia, o seu brasón. E na man dereita un groso e pesado cartafol negro. Dentro del unha incrible mestura, espello das variegadas xeiras do dono: o libro do trinque mercado en Seoane, (…).
Coa carga ía cara á Biblioteca, viña ó Museo, saudaba ós siareiros na que el chamou ‘a roita dos viños’, demorábase nas rúas a falar con traballadores e con estudiosos…”. (2).

As camelias enchen de beleza á nosa Galicia, son xa unhas flores que forman parte da nosa identidade, e como dicía Federico García Lorca nun fermoso verso:

“Branca camelia no ar”.


(1) XFV: V-ADRAL, A Coruña, Do Castro, 1989, pp. 95-98.

(2) ____: VIII-ADRAL, A Coruña, Do Castro, 1994, pp. 244-245.