FILGUEIRA VALVERDE, INCOMPRENDIDO POLITICAMENTE (1935, 1959, 1982)

 

Detalle dunha foto cedida ao autor deste artigo

por Amancio Landín Carrasco (1918-2018)

Filgueira Valverde entre Otero Pedrayo e Aquilino Iglesia Alvariño

detrás o propio Amancio Landín e Ramón Piñeiro, Marín, 19/04/1953 

É de coñecemento público e académico que a grande maioría dos compoñentes das xeracións Nós e do Seminario de Estudos Galegos, que enchen cultural e sociopoliticamente o século XX de Galicia, eran xentes de carácter conservador e moi católicas, tamén compartían esas inquedanzas ideolóxicas moitos dos compoñentes das Irmandades da Fala (1917) e os seus devanceiros do movemento rexionalista do século XIX como Alfredo Brañas (1859-1900) e Manuel Murguía (1833-1923), mesmo algúns con simpatías cara o carlismo como Antón Losada Diéguez (1884-1929). Moitos destes personaxes, puidéramos dicir galeguistas, procedían socialmente da pequena fidalguía ou das clases burguesas acomodadas. Isto non tería maior importancia se sempre se vivise nunha sociedade democrática e respectuosa coa diversidade ideolóxica e intelectual.

Pero, no noso país hai un ano de inflexión, de involución, o fatídico ano de 1936, despois do cal xa nada volvería a ser igual. Os tristes e lamentables feitos acaecidos nese ano fatal condicionarían a todo o país e a todos os seus cidadáns. O que ninguén pode negar, a pesares de todo, é que estas mulleres e homes galeguistas, das ditas xeracións, mantiveron sempre un sumo amor por Galicia e pola lingua galega, que a algúns costáronlle a vida, o exilio e grandes sufrimentos. Así como aos do exilio interior anos de silencio, e de represión brutal, os chamados “anos de chumbo”, dentro dunha moi “longa noite de pedra”.

A Filgueira Valverde (1906-1996) non lle tiveron en conta nin respectaron a súa fidelidade e a súa constancia no mantemento por sempre da súa consecuencia coas súas propias ideas, condicionadas polas súas orixes e pola educación recibida na súa familia e as influencias dos seus mestres, seus amigos e seus discípulos, evidentemente, el non era un home progresista nin un revolucionario, como argumenta o profesor e intelectual Xesús Alonso Montero (1928), nunha entrevista neste ano 2024, que pode verse en https://academia.gal , (28/11/2024).

Polas circunstancias vividas no noso país nos anos 30 do pasado século, cunha situación prebélica tanto en España como en Europa, pola loita por conseguir a hexemonía e o poder por parte do Capitalismo, Nazifascismo e Comunismo, prodúcese un conflito de clases e cadaquén defende os seus intereses e conviccións ideolóxicas, desatándose guerras, autoritarismos e crueis ditaduras. Foi o século XX, cheo de contradicións e de loitas por conquistar o dominio sobre o mundo. Nada se aprendeu, pois en pleno século XXI, perviven guerras, conflitos, totalitarismos e o rexurdir de postulados neofascistas. Por iso, non interesan a historia, a filosofía, as humanidades en xeral. Seguen “os homes máquina con corazóns de máquina” (CHAPLIN, 1940).

A Filgueira e a Vicente Risco, pero máis a Filgueira, non lle perdoaron que no ano 1935, fundasen a Dereita Galeguista (Otero Pedrayo estaba moi próximo a eles; mais, por fidelidade e profunda amizade con Castelao non abandona o Partido Galeguista). Eran os tres persoas conservadoras e moi católicas, a aprobación do artigo 26 da Constitución republicana de 1931, ademais dos ataques gratuítos, pouco prácticos e nada intelixentes ao sector católico do país, bastante numeroso e con teito electoral salientable, por parte de membros destacados da II República española, apartaron a moitos católicos do republicanismo. Eles tan pouco podían aceptar o pacto e os acordos do PG cos partidos da chamada Fronte Popular cos que concorren ás eleccións de febreiro de 1936. Para eles era algo contranatura, algo contra os seus intereses de clase. Tamén non podían asumir o ir contra dos propios acordos internos do PG, especialmente un que rexeitaba os acordos con partidos españolistas. A integración do PG na Fronte Popular foi unha cuestión de táctica electoral e de pragmatismo político, aparte da obsesión lexítima que Castelao tiña sobre a aprobación e o recoñecemento do Estatuto de Autonomía de Galicia, plesbicitado en 1936 e pola súa idea da constitución e creación dunha Confederación Ibérica, asuntos que trata na súa obra: SEMPRE EN GALIZA.

Foi unha eiva de sempre para Galicia non contar cunha dereita nacionalista, coa que si contaban Euskadi e Catalunya. Aquí ese espectro político foi ocupado por unha dereita de orixe españolista e de procedencia ditatorial. Foi, pois, un erro histórico e político non recoñecer a postura de Filgueira, Risco e Manuel Beiras (pai), entre uns poucos máis, de crear unha forza política de dereitas netamente galega, algo da que estivo privada Galicia, a pesares dos intentos en diversos momentos, intentos que nunca prosperaron.

Algúns tampouco non comprenderon nin aceptaron que Filgueira Valverde tivera sido alcalde de Pontevedra no réxime franquista (1959-1968) e que tantos desgustos e situacións desagradables lle causaron ao propio Filgueira, período que non lle gustaba lembrar. Non obstante, en palabras de Antón Fraguas (1905-1999), Filgueira foi un bo alcalde de Pontevedra. Para non estendernos noutros cargos políticos de Filgueira, simplemente dicir, cando o 25 de abril de 1996, se celebra no Concello de Pontevedra, a sesión de honores para concederlle a Filgueira Valverde o título de Fillo Predilecto da súa cidade natal co voto afirmativo de todas as forzas políticas representadas no mesmo, agás a abstención do BNG, xustificando a súa postura, por entre outras cousas, atribuírlle errónea e infudadamente a Filgueira o ter traído a fábrica de Celulosas para a Ría de Pontevedra, cando foi unha decisión tomada anteriormente a el e ordenada desde o estamento gobernamental estatal, por medio do Instituto Nacional de Industria (INI), que podían facer as autoridades locais e provinciais diante dunha decisión do Goberno do Estado franquista? Non tiñan ningunha competencia nin nada que pintar.

E grazas a acción de Filgueira apoiada por outro pontevedrés Francisco Xavier Sánchez Cantón podemos contemplar hoxe o casco vello e histórico de Pontevedra.

O galeguismo interior na época franquista optou por ir introducindo e preservando o que se podía en cada momento por medio da política e do activismo de carácter cultural. E todos os seus homes e mulleres destacaron polo seu amor a Galicia, a defensa do idioma galego e da cultura galega.

Ninguén discute a talla intelectual de Filgueira, que foi un sabio de Galicia que nos legou a súa extraordinaria acción docente e a súa magna obra. Compre achegarse ao seu legado de consulta pública no magnífico Museo de Pontevedra, de obrigadas visitas,  e que el axudou, en grande medida, a construír e a que chegara a ser o que hoxe é, un dos Museos máis importantes de España. A figuras como Filgueira e á nosa historia hai que achegarse con rigor, con datos, con documentos deixando de lado os sectarismos e as visións “sesgadas” e cheas de prexuízos sen fundamento e estes estudos poden chegar a ser unha cuestión apaixonante. Quizais moitos, por prexuízos e por certas falsas lendas, ademais de mala fe sobre Filgueira desexan desacreditalo e minusvaloralo (sobre todo no ámbito político), como é posible que non haxa máis estudos e máis bibliografía sobre Filgueira? Noutros lugares, sería unha figura de constantes referencias e de máximo aprecio, que lamentablemente na nosa Galicia, moitos desexan relegalo ao máximo ostracismo por intereses espurios.  

Animo á mocidade investigadora e a todos os que se senten galegos para que coñezan a nosa historia e para que revaloricemos o noso. A cultura e o amor a Galicia é cousa de todos.