domingo, 17 de noviembre de 2024
CASTELAO, PRIMEIRO PRESIDENTE DE GALICIA - Parlamento de Galicia, venres, 15 de novembro de 2024, 18:00 h.
sábado, 2 de noviembre de 2024
UNHA AGRADABLE PAUSA CAFÉ CON DON XESÚS ALONSO MONTERO
domingo, 6 de octubre de 2024
X XORNADA FILGUEIRA VALVERDE, SEMPRE EN GALICIA - Luns, 28 - setembro - 2024 18:00
sábado, 21 de septiembre de 2024
ABOUT FILGUEIRA VALVERDE - A VOLTAS CON FILGUEIRA VALVERDE
ESTANDO A REPENSAR A FILGUEIRA VALVERDE
Co
meu querido e admirado Filgueira Valverde en 1994.
El
ocupa a maior parte dos meus estudos e investigacións.
Xosé Filgueira Valverde
(Pontevedra, 1906-1996) veu ao mundo no seo dunha familia burguesa acomodada,
seu pai Xosé María Filgueira Martínez (1871-1938), un prezado e recoñecido
médico de Pontevedra, procedente dunha familia campesiña ben situada de Mourente,
a súa nai Araceli Valverde Yaquero (1870-1946) nacida en Ugíjar (Granada), que
veu a Galicia acompañando ao seu tío Eduardo Valverde Cazorla (1838-1895), que
veu ocupar o cargo de deán da catedral de Santiago de Compostela, ela chegou a
profesar nas Fillas da Caridade de San Vicente de Paúl e prestou servizos no
Hospital de Pontevedra onde chegaría a coñecer ao que sería seu esposo e pai do
seu único fillo. Filgueira Valverde dixo
que os seus pais “foron os meus primeiros e mellores mestres”. Un fogar tradicional
e moi relixioso. Seu pai fixera estudos eclesiásticos antes de dedicarse á
medicina, tiña, pois unha fonda cultura clásica e científica, con amplos
coñecementos “do latín e algo de grego”, así como moi “sabidor das cousas da
natureza”. Era un gran cazador. Súa nai ao abandonar a súa congregación
relixiosa, dedicouse plenamente ao fogar e á educación do seu querido fillo.
Seu padriño, o doutor César Enrique López de la Ballina (1869 -1939), querido e
lembrado médico de Lérez que tamén foi subdirector do Hospital de Pontevedra e
fundador da Sociedade Arqueolóxica da mesma cidade, íntimo amigo, case irmán do
seu pai, tamén influíu na súa educación, fomentando o seu amor polos libros e a
súa paixón pola historia. Desde a nenez,
pois, foi formando unha personalidade conservadora, tradicional e moi
relixiosa, debido á influencia dos seres que máis o marcaron na vida e aos que
máis amou. Así mesmo, desde moi neno recibiu a influencia dos franciscanos
e xesuítas de Pontevedra, cidade que tamén o educa e lle deixa unha forte
pegada; sempre levou a Pontevedra na súa
mente e no seu corazón, a súa cidade natal que tanto lle deu e á que tanto lle
dou.
Desde os inicios da súa
formación foi un extraordinario,
brillante e precoz estudante e estudoso, máis inclinado aos libros que aos
xogos, relacionándose axiña con persoas maiores ca el, dicía que dos maiores aprendía moito e eran as
persoas que transmitían sabedoría. No Instituto de Pontevedra, o seu
profesor, o seu mestre preferido e máis querido foi Antón Losada Diéguez (1884-1929),
líder e promotor da Xeración Nós, confesaba el, que despois dos seus pais, Losada foi seu “mellor e máis querido mestre”.
Participaba no famoso faladoiro de Losada desde os 13 anos, relacionándose con
personaxes importantes da cultura galega, como seu prezado e admirado profesor
de Debuxo, o grande Castelao (1886-1950),
quen lle dixo a Filgueira Valverde mociño: “sé ti mesmo”. Tamén entrou en
contacto con outro mestre “gratuíto” e amigo, o seu veciño Antonio Iglesias
Vilarelle (1891-1971). Así mesmo, desde os seus 16 anos participaba no singular
faladoiro de Casto Sampedro y Folgar (1848-1937),
o primeiro director do Museo de Pontevedra (1927, 1929), sendo Filgueira
Valverde (un mociño de menos de 21 anos) o primeiro secretario técnico do
Museo, formaba equipo e sería sucesor no Museo doutro dos seus queridos mestres
gratuítos. Tamén por estas épocas entra en contacto e fai unha fonda amizade,
que só racharía a morte, con outro dos seus mestres gratuítos pontevedreses
Francisco Xavier Sánchez Cantón (1891-1971). De tales vimbios formouse o cesto, o denominador común destes grandes
mestres e amigos é o seu conservadurismo e a súa catolicidade.
Con menos de 17 anos
(1922), topamos a Filgueira Valverde de mozo estudante na súa queridísima
Compostela, brillante alumno de Dereito e de Historia, aquí sería un dos
mellores artífices e socio fundador da máis importante institución privada de carácter científico de Galicia no
século XX, o inesquecible e insuperable Seminario de Estudos Galegos (12/10/1923-1936),
esta iniciativa estudantil axiña conta co apoio da Universidade de Santiago de
Compostela, co da Xeración Nós (Losada, Otero Pedrayo, Castelao, Risco,
Cuevillas, Ramón Cabanillas, Xocas,...), os mozos da Xeración do Seminario son
considerados os epígonos do Grupo Nós, os mozos toman a dianteira, a vangarda e
son seguidos polos mestres de Nós, pola Universidade e por unha parte
significativa da intelectualidade e da sociedade galega daquel tempo, mesmo os
catedráticos Armando Cotarelo Valledor (1879-1950) e Salvador Cabeza de León
(1864-1934) son o primeiro e o segundo presidentes do SEG. Esta rica, querida e
lembrada etapa formativa acrecenta amizades e relacións para toda a vida, todos
os citados, e por tan só citar a uns poucos máis, Fermín Bouza Brey (1901-1973),
Antón Fraguas Fraguas (1905-1999). Compostela
deixa pois unha fonda influencia na personalidade e na educación de Filgueira
Valverde e outra vez predominan as ideas conservadoras e fondamente
relixiosas. E Filgueira nunca renunciará a elas e sempre será fiel, coherente e consecuente con tales ideas.
No seu facer de mozo
docente e de profesor e de catedrático, así como de director con longa
experiencia (1928-1976) Filgueira Valverde aproveitou sabiamente os seus amplos
e variados coñecementos, que o conformaron como o último gran polígrafo humanístico de Galicia. De todo isto se
beneficiaron o seu alumnado e as súas familias, a propia cidade amada de
Pontevedra e a non menos amada Galicia, a súa lingua e a súa cultura. Quédanos,
pois a súa traxectoria vital, a súa magna obra, o seu legado.
Filgueira
non foi o típico sabio “pechado na súa torre de marfil”,
participou en política, en distintos momentos da súa vida e en distintos
cargos, para coas súas ideas e co seu bagaxe servir á súa comunidade.
Hai persoas que
pretenden acaparar ou apropiarse, desde as súas posturas políticas, en
exclusiva de Galicia e do seu idioma, Galicia
somos todos “a xente e máis a fala”. E se nos declaramos demócratas, porque
a democracia é o menos malo dos sistemas políticos, cabemos todos, debémonos
respectar todos e non tratar de asimilar
aos demais ás nosas propias ideas, impoñéndollas ou facéndolle renunciar ás
súas. Como alguén dixo, Filgueira Valverde non era un progresista nin un
revolucionario; pero non por iso debemos negar que era un home dunha sólida
formación e duns enormes coñecementos, o “home que máis sabía de Galicia” e
soubo servila e enriquecela. A súa
Xeración, o Seminario de Estudos Galegos, a Xeración Nós foron o máis
importante e imprescindible de Galicia no pasado século XX, e Filgueira
Valverde estaba aí, el enche, ou axuda a encher o século XX de Galicia desde os
puntos de vista cultural, educativo, científico, lingüístico; foi un dos que
máis escribiu sobre Galicia e de asuntos con ela relacionados. Foi un dos “bos e xenerosos” que
contribuíron ás “mil primaveras máis” para a lingua e para a cultura galegas.
Filgueira
Valverde, persoa de talante conservador e moi católica (dun “catolicismo moi
ben fundamentado e nada beato”, tal como nos declaraba seu fillo Fernando
Filgueira Iglesias -1940-), era quen de
aceptar a persoas con ideas moi diferentes ás súas
e tratar de colaborar en proxectos comúns, eran quen de integrarse en equipos
de traballo moi diversos e de carácter multidisciplinar. Era un home de carácter aberto e liberal.
El, xunto con outros
“irmáns” galeguistas non podía aceptar as políticas hostís de certos estamentos
da II República española contra da relixión católica. El non era un revolucionario nin marxista nin fascista. Era amante da
liberdade, da orde e da paz.
As absurdas loitas
fratricidas, a falta de respecto cara as
persoas e cara as institucións causaron nel unha fonda dor e tristura.
Pódese dubidar da inmensa dor e a desacougante sensación de rotundo fracaso que
sentiu polo estúpido, absurdo, arbitrario e cruel asasinato do seu amigo e
“irmán” Alexandre Bóveda (1903-1936)? Ou da inquedanza, desestabilización e
xenreira que lle causou a cruel persecución e lamentable e tristísimo exilio do
seu mestre amigo Castelao (1886-1950) e da dor e acoso que sufriron outras
moitas persoas queridas e respectadas (Otero Pedrayo, Fermín Bouza Brey, Antón Fraguas, Isaac Díaz
Pardo,...)? Todo consecuencia dunha infeliz guerra (1936-1939) e dunha
miserable, arbitraria e incongruente ditadura (1939-1978). Cren que todas estas
desgracias vividas polo noso país non lle pasaron factura á Filgueira Valverde
e a todos os galeguistas do interior que tiveron
que sobrevivir nun medio hostil que os sometía e os condenaba ao silencio e á
represión. Por iso, lles custaba tanto falar destes temas da guerra e da
ditadura e moitos falan dun pacto de silencio; pois, pretendían a
reconciliación, o consenso e agardando a que viñeran tempos mellores e máis
oportunidades para manter viva a cultura galega e tiñan arelos de volver a conseguir a liberdade, a paz, o progreso.
Filgueira
Valverde tratou en todo momento ser el mesmo e non
traicionou nunca os seus valores cristiáns e humanos nin tampouco foi un
traidor para a causa de Galicia e dos seus amigos e mestres. Sempre que puido e tivo a oportunidade
botou unha man para salvar e axudar a persoas perseguidas e reprimidas,
entre algúns de moitos exemplos, as súas actuacións no caso do mestre Golmar,
de Otero Pedrayo, de Celestino Noya e de tantos outros.
A gris ou negra e
lamentable situación de España nun longo período de tempo (1936-1978) fixo tragar
moitos sapos, moita fel, moito sangue, desgraciada e penosamente a moitas
persoas, a moitos compatriotas e entre eles a Xosé Filgueira Valverde, gran profesor, inmellorable erudito e sobre
todo moi boa e auténtica persoa.
sábado, 24 de agosto de 2024
UN MEU ENCONTRO INESQUECIBLE CON ÁLVARO CUNQUEIRO
VEU
UN MERLO MINDONIENSE CANTAR Á VILA DE DONA URRACA EN AGOSTO DE 1969
Cando don Álvaro Cunqueiro agasallou a un “botones” de 12 anos cunha historia exclusiva, alá no recibidor do Hotel Balneario Dávila da vila de Caldas de Reis en agosto de 1969
Sería unha tardiña,
despois do xantar que na vila de Caldas, chamada de Reis por dona Urraca e polo
seu fillo Afonso VII, un cantor veu
declamar na nosa doce fala e viña das terras de Miranda ou da episcopal vila de
Mondoñedo, o vate tiña por nome Álvaro, da liñaxe dos Cunqueiro-Montenegro
e dos Mora, sempre viviu da súa fácil e xeitosa pluma e con aquel seu fermoso dicir, engaioloume, naquela inesquecible e
calorosa tarde dun agosto do 69, mágoa que daquela eu non fun quen de libar
aquel xarope de máxicas verbas e de misteriosos artificios orais, dignos do seu
bo amigo, o extraordinario mago, o druídico don Merlín.
Naquel
recibidor do familiar e acolledor Hotel Balneario Dávila caldense, escoitei por
primeira vez, verbas que endexamais volvería a escoitar.
Don Álvaro, que así lle chamaban no Hotel, ceibou, naquel ar, verbas ben
fermosas, nunha historia que quedou oculta pola néboa do tempo pasado.
Pídolle a don Merlín
que recupere, ao seu xeito, con todos os artificios e mañas que estime a ben e que el coñece
fondamente, aqueles marabillosos e divinos sons perdidos, as verbas que lle
escaparon dos seus beizos a aquel fénix inmortal das nosas letras e que xunte e
ordene as verbas que contaban unha bela
historia exclusiva, só para min, un humilde cativo que traballaba de “botones”
naquel querido, lembrado e familiar hoteliño.
Don
Álvaro era o mago das verbas, a divina ave cantora,
que eu, ao igual que un Felipe de Amancia, escoitaba abraiado e incrédulo aquel
torrente de frases fermosas e enigmáticas que eu, naqueles intres únicos, non podía apreciar nin entender
axeitadamente, estaban expresadas nunha
lingua próxima, mais descoñecida e aldraxada.
Que don Merlín me
devolva esas verbas roubadas polo tempo e por unhas circunstancias estrañas,
que as transmigre e transmute do 1969 ao 2024, que si el quere; pode, que
cousas difíciles e peores ten solucionado ao longo dos tempos. Quizais agora as
poida amar, entender, reverenciar.
Don Álvaro xa está no
alén; pero, don Merlín todo o ha poder e traerame o
galano agasallo que don Álvaro noutrora creou para min e que agora si,
sería quen de saborear e de gozar, maxia de verbas e tempo. Cando Merlín mas
entregue, heivos con elas premiar.
Don
Álvaro deixounos nos seus libros a alquimia, o tesouro das súas verbas; pero,
as que a min me deu en agosto de 1969, ninguén volas poderá entregar;
agás que don Merlín veña na miña axuda e xuntos as poidamos escoitar.
Cousas veredes!
viernes, 9 de agosto de 2024
UN RAMO DE FLORES PARA FEDERICO GARCÍA LORCA - VILAGARCÍA DE AROUSA, AGOSTO DE 1932
FLORES
PARA FEDERICO
Cando a poeta arousá
Xaquina Trillo
lle entregou un ramo de
flores a
Lorca en Vilagarcía, no
ano 1932
Xermán
Torres
Con
Xaquina Trillo na presentación do meu libro
Ó GALEGO POLO TEATRO en 1996
Xaquina Trillo
(Vilagarcía de Arousa, 1916-2004) foi unha querida e simpática amiga miña, moi
galeguista ela, gábome de terme relacionado con ela e gozar da súa amizade e da
súa poesía.
Xaquina
fixo os seus estudos de bacharelato no moi lembrado e prezado Colexio León XIII
de Vilagarcía, que foi dirixido, entre outros, por Xosé Núñez Búa (1903-1981),
Aquilino Iglesia Alvariño (1909-1961) e Xesús Garrido Álvarez (1904-1971), os
tres amigos da lectura e da escritura. O Colexio León XIII era un colexio
privado asociado ao Instituto de Pontevedra, polo réxime de ensino colexiado, o
seu alumnado presentábase por libre aos exames no instituto pontevedrés. Foron profesores da poeta de Arousa, como
así denominaba a Xaquina Trillo, Antón Fraguas Fraguas (1905-1999), naquel lembrado
colexio, Aquilino Iglesia Alvariño de Latín e Manuel Rodríguez Castelao
(1905-1937) mártir inmolado no bou Eva e curmán de Castelao (1886-1950), de
Debuxo.
Contaba Xaquina, que
nun acto do colexio, recitou poemas de Rosalía e algún poema de seu. Estando
alí a escoitala o gran Castelao, díxome ela que o insigne rianxeiro lle comentou: - Segue por aí, meniña.
Xaquina tamén me contou unha súa vivencia do ano
1932, cando, sería no mes de agosto dese ano, o poeta Federico García Lorca (1898-1936), autor dos SEIS POEMAS EN
LINGUA GALEGA, visitou Vilagarcía de Arousa co grupo teatral universitario LA
BARRACA para representar no que hoxe é a praza do doutor Carús, preto da
praza da Peixería, teatro clásico en castelán. Nese acto de representacións
teatrais, Xaquina Trillo máis dúas mozas amigas, fillas dunha muller andaluza,
casada cun médico militar que facía o servizo de medicina exterior portuaria en
Vilagarcía e por mandado desta señora andaluza, as súas fillas máis ela fíxéronlle entrega dun ramo de flores a
Federico. Xaquina quedou fascinada do engado e do magnetismo do mal fadado
poeta granadino.
Esta experiencia
narrouma Xaquina a min, asunto que teño reflectido en máis dunha ocasión en
diferentes foros e con distintas persoas.
Nun
Congreso sobre Lorca en Galicia,
celebrado os días 13, 14 e 15 de xullo de 1998,
na Facultade de Filoloxía en Compostela, xa vai alá algúns aniños, dito
congreso foi organizado polo eminente profesor Xesús Alonso Montero (1928), e
coa participación de persoas que tiveron coñecido a Lorca en vida, entre as que
se atopaban, o intelectual e profesor Antón Fraguas Fraguas; o activista
cultural, escritor e editor Francisco Fernández del Riego (1913-2010) e a propia poeta Xaquina Trillo, que
relatou a súa experiencia da entrega dun ramo de flores en Vilagarcía no ano
1932 ao poeta Federico García Lorca, quen nese ano percorreu Galicia coa
Barraca, pasando tamén por Pontevedra.
Sería necesario
consultar as hemerotecas dese ano 1932, sobre a estancia de Federico en
Galicia, sei que hai algunha publicación sobre ese tema, das visitas de Lorca a
Galicia, eu prometo que consultarei o xornal vilagarcián GALICIA NUEVA nos
números do ano 1932 para comprobar o que di desa memorable visita do universal
poeta granadino a Vilagarcía de Arousa. Quedamos emprazados e xa falaremos
daquela.
miércoles, 24 de julio de 2024
O "PAPÁN" DE XOSÉ NÚÑEZ BÚA
Filgueira
Valverde dedícalle íntegro seu Cuarto
Adral
ao seu querido e admirado Castelao
Disque que o mestre,
avogado e escritor Xosé Núñez Búa (1903-1981), intelectual galeguista exiliado
en Arxentina, dicía que Castelao
(1884-1950) referíase a Xosé Filgueira Valverde (1906-1996) como o “papán”
e outros chamábanlle o “camaleón” e o propio Núñez Búa na súa obra Revoeira (1971) cualifica ao irmán e
profesor Filgueira como “cambia chaquetas”. Ata onde eu chego, parécenme apelativos impropios ou cando
menos, inxustos. Certamente, unha
guerra civil, divide familias, separa amizades, causa estragos materiais, pero
tamén morais e é causa de sufrimento, de dor polas inxustas arbitrariedades
e pola cruenta, cruel e fratricida violencia. Produce grandes feridas moi difíciles de curar e de cicatrizar. Da
lugar a resentimentos e a todo tipo de desquites, que doutro xeito e noutras
circunstancias non se deran producido. O propio Castelao comentou que se
chegara a encontrar con Vicente Risco (claro está, despois dos acontecementos
de 1936), o primeiro que faría, sería
darlle unha labazada para despois fundirse con el nunha forte aperta; un
intenso abrazo foi o que Castelao lle dou a Otero Pedrayo cando se topou con el
cara finais dos anos 40 do pasado século en Bos Aires, ademais das grosas
bágoas que os dous amigos verteron. Esa
foi a crueldade da nosa Guerra Incivil, plantou un muro infranqueable entre
amigos e irmáns de outrora.
Amigos e admiradores
devotos de Castelao como foron Francisco Xavier Sánchez Catón (1891-1971) e Xosé
Filgueira Valverde contribuíron xenerosa
e desinteresadamente á publicación, impresión e distribución da magnífica
primeira edición do álbum Nós do
irmán Castelao e fixeron todo o posible para manter viva a memoria do ilustre
rianxeiro. Filgueira foi o artífice de
que a maior parte da obra de Castelao non se dispersara nin se perdera e no
Museo de Pontevedra, o Museo de Filgueira, foise gardando, almacenando dita
obra e cando se produzo a oportunidade, dala a coñecer e a valorar; a maior parte da valiosa obra do rianxeiro
pode hoxe contemplarse nas salas dedicadas ao querido Castelao no Museo
pontevedrés, xa que o irmán Daniel
manifestou o desexo de que a súa obra se conservase aí, na súa querida
Pontevedra, Meu Pontevedra!
Filgueira Valverde
xestionou a aportación de compensacións económicas a Virxinia Pereira Renda
(1884-1969), viúva de Castelao e ás súas irmás Xosefina (1897-1974) e Tereixa (1900-2000)
pola cesión e pola instalación da obra de Daniel no Museo de Pontevedra, onde
hoxe no VI Edificio, chamado Castelao, podemos contemplar e gozar da súa obra.
Filgueira
Valverde dedicoulle integramente o tomo IV
de Adral ao seu benquerido e admirado
Castelao. Sánchez Cantón e Filgueira Valverde foran dous amigos,
dous irmáns pontevedreses, do ilustre e
inmortal rianxeiro.
O erudito profesor Xesús
Alonso Montero (1928) comentoume (12/06/2024) que Castelao salvoulle a vida a
Sánchez Cantón no Madrid republicano asediado polas tropas franquistas. Á fin,
Castelao, Sánchez Cantón e Filgueira tiñan sido grandes amigos que unha absurda
guerra (todas as guerras son iguais de absurdas) e unha arbitraria, terrorífica
e cruel ditadura separaron para sempre. Aínda que, polo menos, por parte de Filgueira Valverde, sempre
houbo admiración e grande agarimo cara Castelao e a súa obra.
E consta que Filgueira
Valverde foi sempre coherente e consecuente coas súas ideas e propias
conviccións, tal como nos manifestaba Francisco Fernández del Riego (1913-2010)
en 1998 e nese mesmo ano, Antonio Fraguas Fraguas (1905-1999) declarábanos que Filgueira Valverde “non foi traidor nunca”
e sempre foi constante na súa fidelidade e no seu amor a Galicia e á lingua
galega, que inspiran a súa vida e a súa magna obra, alguén chegou a dicir e a
titular que Filgueira era o “home que máis sabía de Galicia”, por iso convén
coñecer ben a Filgueira Valverde e non tratalo de desfigurar e dar unha imaxe
falsa e interesadamente alterada e descontextualizada por prexuízos políticos e
ideolóxicos. Hai que intentar
aproximarse ao máximo á verdade histórica e non manipulala por conveniencias
partidistas e sectarias e bendito “papán”, oxalá houbera moitos papáns como el.