Detalle
dunha foto cedida ao autor deste artigo
por
Amancio Landín Carrasco (1918-2018)
Filgueira
Valverde entre Otero Pedrayo e Aquilino Iglesia Alvariño
detrás
o propio Amancio Landín e Ramón Piñeiro, Marín, 19/04/1953
É de coñecemento
público e académico que a grande maioría dos compoñentes das xeracións Nós e do
Seminario de Estudos Galegos, que enchen cultural e sociopoliticamente o século
XX de Galicia, eran xentes de carácter
conservador e moi católicas, tamén compartían esas inquedanzas ideolóxicas
moitos dos compoñentes das Irmandades da Fala (1917) e os seus devanceiros do
movemento rexionalista do século XIX como Alfredo Brañas (1859-1900) e Manuel
Murguía (1833-1923), mesmo algúns con simpatías cara o carlismo como Antón
Losada Diéguez (1884-1929). Moitos destes personaxes, puidéramos dicir
galeguistas, procedían socialmente da pequena fidalguía ou das clases burguesas
acomodadas. Isto non tería maior importancia se sempre se vivise nunha
sociedade democrática e respectuosa coa diversidade ideolóxica e intelectual.
Pero, no noso país hai
un ano de inflexión, de involución, o
fatídico ano de 1936, despois do cal xa nada volvería a ser igual. Os
tristes e lamentables feitos acaecidos nese ano fatal condicionarían a todo o
país e a todos os seus cidadáns. O que ninguén pode negar, a pesares de todo, é
que estas mulleres e homes galeguistas, das ditas xeracións, mantiveron sempre un sumo amor por Galicia
e pola lingua galega, que a algúns costáronlle a vida, o exilio e grandes
sufrimentos. Así como aos do exilio interior anos de silencio, e de represión
brutal, os chamados “anos de chumbo”,
dentro dunha moi “longa noite de pedra”.
A
Filgueira Valverde (1906-1996) non lle tiveron en
conta nin respectaron a súa fidelidade e
a súa constancia no mantemento por sempre da súa consecuencia coas súas propias
ideas, condicionadas polas súas orixes e pola educación recibida na súa
familia e as influencias dos seus mestres, seus amigos e seus discípulos, evidentemente, el non era un home
progresista nin un revolucionario, como argumenta o profesor e intelectual
Xesús Alonso Montero (1928), nunha entrevista neste ano 2024, que pode verse en
https://academia.gal
, (28/11/2024).
Polas circunstancias
vividas no noso país nos anos 30 do pasado século, cunha situación prebélica
tanto en España como en Europa, pola loita
por conseguir a hexemonía e o poder por parte do Capitalismo, Nazifascismo
e Comunismo, prodúcese un conflito de
clases e cadaquén defende os seus intereses e conviccións ideolóxicas,
desatándose guerras, autoritarismos e crueis ditaduras. Foi o século XX, cheo de contradicións e de
loitas por conquistar o dominio sobre o mundo. Nada se aprendeu, pois en pleno século XXI, perviven guerras,
conflitos, totalitarismos e o rexurdir de postulados neofascistas. Por iso,
non interesan a historia, a filosofía, as humanidades en xeral. Seguen “os homes máquina con corazóns de máquina”
(CHAPLIN, 1940).
A Filgueira e a Vicente Risco, pero máis a Filgueira, non
lle perdoaron que no ano 1935, fundasen a Dereita Galeguista (Otero Pedrayo
estaba moi próximo a eles; mais, por fidelidade e profunda amizade con Castelao
non abandona o Partido Galeguista). Eran os tres persoas conservadoras e moi
católicas, a aprobación do artigo 26 da Constitución republicana de 1931,
ademais dos ataques gratuítos, pouco
prácticos e nada intelixentes ao sector católico do país, bastante numeroso
e con teito electoral salientable, por parte de membros destacados da II
República española, apartaron a moitos
católicos do republicanismo. Eles tan pouco podían aceptar o pacto e os
acordos do PG cos partidos da chamada Fronte Popular cos que concorren ás
eleccións de febreiro de 1936. Para eles era algo contranatura, algo contra os
seus intereses de clase. Tamén non podían asumir o ir contra dos propios
acordos internos do PG, especialmente un que rexeitaba os acordos con partidos
españolistas. A integración do PG na
Fronte Popular foi unha cuestión de táctica electoral e de pragmatismo político,
aparte da obsesión lexítima que Castelao tiña sobre a aprobación e o
recoñecemento do Estatuto de Autonomía de Galicia, plesbicitado en 1936 e pola
súa idea da constitución e creación dunha Confederación Ibérica, asuntos que
trata na súa obra: SEMPRE EN GALIZA.
Foi unha eiva de sempre
para Galicia non contar cunha dereita nacionalista, coa que si contaban Euskadi
e Catalunya. Aquí ese espectro político foi ocupado por unha dereita de orixe
españolista e de procedencia ditatorial. Foi,
pois, un erro histórico e político non recoñecer a postura de Filgueira, Risco
e Manuel Beiras (pai), entre uns poucos máis, de crear unha forza política
de dereitas netamente galega, algo da que estivo privada Galicia, a pesares dos
intentos en diversos momentos, intentos que nunca prosperaron.
Algúns
tampouco non comprenderon nin aceptaron que Filgueira Valverde tivera sido
alcalde de Pontevedra no réxime franquista (1959-1968)
e que tantos desgustos e situacións desagradables lle causaron ao propio
Filgueira, período que non lle gustaba lembrar. Non obstante, en palabras de
Antón Fraguas (1905-1999), Filgueira foi un bo alcalde de Pontevedra. Para non
estendernos noutros cargos políticos de Filgueira, simplemente dicir, cando o
25 de abril de 1996, se celebra no Concello de Pontevedra, a sesión de honores
para concederlle a Filgueira Valverde o título de Fillo Predilecto da súa
cidade natal co voto afirmativo de todas as forzas políticas representadas no
mesmo, agás a abstención do BNG, xustificando a súa postura, por entre outras
cousas, atribuírlle errónea e
infudadamente a Filgueira o ter traído a fábrica de Celulosas para a Ría de
Pontevedra, cando foi unha decisión tomada anteriormente a el e ordenada desde
o estamento gobernamental estatal, por medio do Instituto Nacional de Industria
(INI), que podían facer as autoridades locais e provinciais diante dunha
decisión do Goberno do Estado franquista? Non tiñan ningunha competencia nin
nada que pintar.
E
grazas a acción de Filgueira apoiada por outro pontevedrés Francisco Xavier
Sánchez Cantón podemos contemplar hoxe o casco vello e histórico de Pontevedra.
O
galeguismo interior na época franquista optou por ir
introducindo e preservando o que se podía en cada momento por medio da política e do activismo de carácter
cultural. E todos os seus homes e mulleres destacaron polo seu amor a Galicia, a defensa do idioma galego e da
cultura galega.
Ninguén
discute a talla intelectual de Filgueira, que foi un sabio de Galicia que nos legou a
súa extraordinaria acción docente e a súa magna obra. Compre achegarse ao seu
legado de consulta pública no magnífico Museo de Pontevedra, de obrigadas
visitas, e que el axudou, en grande
medida, a construír e a que chegara a ser o que hoxe é, un dos Museos máis
importantes de España. A figuras como
Filgueira e á nosa historia hai que achegarse con rigor, con datos, con
documentos deixando de lado os sectarismos e as visións “sesgadas” e cheas de
prexuízos sen fundamento e estes estudos poden chegar a ser unha cuestión
apaixonante. Quizais moitos, por prexuízos e por certas falsas lendas, ademais
de mala fe sobre Filgueira desexan desacreditalo e minusvaloralo (sobre todo no
ámbito político), como é posible que non
haxa máis estudos e máis bibliografía sobre Filgueira? Noutros lugares,
sería unha figura de constantes referencias e de máximo aprecio, que
lamentablemente na nosa Galicia, moitos desexan relegalo ao máximo ostracismo
por intereses espurios.
Animo á mocidade
investigadora e a todos os que se senten galegos para que coñezan a nosa
historia e para que revaloricemos o noso. A
cultura e o amor a Galicia é cousa de todos.
